Có điều trớ trêu của lịch sử là người đầu tiên sử dụng cụm từ “Thời Kỳ Đen Tối” lại là một giáo sĩ Công giáo, có nghĩa xấu xa với thuật ngữ này.
Caesar Baronius (1538-1607) là hồng y người Ý và là sử gia Công giáo nổi tiếng nhất về cuộc Phản Cải Cách – Counter-Reformation. Vào thời điểm đó, những người theo Tin Lành thích mô tả đặc điểm của Thời Trung Cổ là thời kỳ của sự ngu dốt và man rợ. Để chống lại lời cáo buộc này, Baronius đã sáng tác kiệt tác Annales Ecclesiastici.
Cuốn Annales Ecclesiastici được xuất bản lần đầu tiên vào năm 1588, bao gồm lịch sử Kitô giáo trong 12 thế kỷ đầu, mục đích làm nổi bật sự hài hòa và vẻ đẹp của thế giới Thời Trung Cổ. Tới thế kỷ 10-11, Baronius than thở về sự khan hiếm tài liệu viết so với các thời kỳ trước đó. Ông gọi hai thế kỷ này là Saeculum Obscurum (Thời Kỳ Đen Tối) vì ông gặp khó khăn trong việc xây dựng lại niên đại chính xác từ các nguồn hiện có.
Chúng ta có thể thấy rằng nhận xét của Baronius không đề cập toàn bộ Thời Trung Cổ mà chỉ đề cập hai thế kỷ thời đó – và Saeculum Obscurum không có nghĩa là một phán xét luân lý. Tuy nhiên, vào đầu Thời Hiện Đại, thuật ngữ này đã trở thành tên gọi cho toàn bộ Thời Trung Cổ, đặc biệt là thiên niên kỷ đầu của Kỷ Nguyên Kitô giáo. Định kiến này đã truyền vào hệ thống trường học Hoa Kỳ, rất phù hợp với câu chuyện về đất nước cộng hòa Hoa Kỳ như một ngọn hải đăng của lý trí, tự do và chủ nghĩa cá nhân chống lại sự mê tín, chuyên chế và chủ nghĩa tập thể của Âu châu cũ.
Khi tôi theo đuổi chứng chỉ giảng dạy của mình cách đây một thập niên, tôi nhớ bóng dáng của một giáo viên trung học công lập có bài học về Thời Trung Cổ hoàn toàn là những chuyện cổ hủ kiểu tin vịt – rằng người Thời Trung Cổ không tắm, phụ nữ có khóa đai thắt lưng giữ trinh tiết, người ta uống bia vì nước quá ô nhiễm, v.v… Không thể chịu nổi, tôi đến gặp giáo viên và hỏi xem tôi có thể hoàn thành giáo án cho phần còn lại của tuần đó hay không. Giáo viên đồng ý, cảm thấy nhẹ nhõm khi thoát khỏi việc giảng dạy về một chủ đề mà ông ta rõ ràng là không biết gì. Tôi đã đảm nhận và giới thiệu cho học sinh về nghệ thuật của thế kỷ 14. Tâm trí học sinh bừng sáng, họ có thể cảm nhận được sự nhiệt tình đối với một bài thuyết trình chân thực về vẻ đẹp văn hóa của thời đó. Sau đó có vài người đến gặp tôi và nói rằng đó là bài học thú vị nhất mà họ đã có trong suốt học kỳ.
Ngày nay, hầu hết các sử gia chính thống (ngay cả những sử gia thế tục) đều tránh cụm từ “Thời Kỳ Đen Tối” vì cho là lệch lạc và không chính xác. Điều đó sống nhờ những người thiếu hiểu biết hoặc những người có cái rìu luận chiến để mài giũa thời kỳ. Thông thường, chiếc rìu này chống lại Công giáo, vốn được coi là nguyên nhân gây ra tai ương cho toàn nhân loại trong Thời Trung Cổ. Nhưng là người Công giáo, các thế kỷ đó cho chúng ta nhiều điều đáng tự hào.
Việc lập Dòng Biển Đức là công cụ hình thành nên linh đạo của Tây phương Latinh. Các phát minh như ván cày xới, dây nịt độn ngực và bánh xe nước, đã cải thiện mức sống của hàng triệu người Âu châu; kiến trúc Rôma trang nghiêm đã nở rộ trong các nhà thờ Gothic của Thời Trung Cổ; việc xóa bỏ dần chế độ nô lệ; bản dịch văn bản trong các thư viện tu viện trên khắp châu Âu, bảo đảm sự phổ biến kiến thức liên tục trên khắp lục địa. Nếu bạn thích nghĩ về những điều tốt đẹp nhỏ hơn của cuộc sống, hãy tưởng tượng cuộc sống sẽ buồn hơn như thế nào nếu không có phô mai Pácma – Parmesan. Lớp phủ món mì thú vị làm say lòng người là cách sáng tạo của tu viện, do các tu sĩ Biển Đức vùng Parma-Reggio của Ý phát minh như một phương tiện để kéo dài thời hạn sử dụng của một lượng lớn sữa mà bò của họ sản xuất. Tuy nhiên, khi nhìn vào đó, cái gọi là “Thời Kỳ Đen Tối” lại chính là thời kỳ trí tuệ sâu sắc và tiến bộ xã hội.
Điều đó không có nghĩa là tất cả mọi thứ về kỷ nguyên huy hoàng. Tôi sẽ sử dụng nha khoa hiện đại hơn nha khoa thế kỷ 7, cảm ơn bạn rất nhiều. Chúng ta không cần phải phòng thủ trước bất cứ điều gì liên quan thế giới Thời Trung Cổ. Điều tất cả chúng ta cần là giáo dục nhiều hơn về giai đoạn lịch sử phong phú này. Thay vì phán xét những gì chúng ta nghĩ rằng người Thời Trung Cổ đã làm và tin tưởng, chúng ta cần học cách nhìn thế giới như cách họ thấy, hiểu động lực và mối quan tâm của họ theo cách riêng của họ. Chúng ta cần phải bỏ những câu chuyện thiên vị được sử dụng bởi những người mà mối quan tâm chính của họ không phải là lịch sử mà là ý thức hệ.
Nếu bạn muốn bắt đầu nghiên cứu sâu hơn về đầu Thời Trung Cổ, gần đây tôi đã viết một cuốn sách về lịch sử của thời kỳ hấp dẫn này, đó là cuốn “The Church and the Dark Ages” – Giáo Hội và Thời Kỳ Đen Tối, NXB Ave Maria Press, 2021. Sách này hướng dẫn bạn qua toàn bộ thời kỳ, từ Sự Sụp Đổ của La Mã đến Buổi Bình Minh của các cuộc Thập Tự Chinh. Chúng ta gặp gỡ các nhân vật thế tục như Clovis, Charlemagne và Otto Vĩ Đại, cũng như những “người khổng lồ” của Giáo Hội như Hilary Poitiers, Thánh Bênêđíctô, và Thánh Odo Cluny.
Chúng ta tìm hiểu một chút về nền chính trị của thời đại và rất nhiều về sự phát triển của Kitô giáo, bao gồm cả sự phát triển của các bí tích và sự phổ biến nghi lễ Rôma trên khắp Tây phương. Thiết tưởng cuốn “Giáo Hội và Thời Kỳ Đen Tối” là nơi tuyệt vời để bạn bắt đầu nghiên cứu về các thế kỷ lịch sử hình thành này, giúp mang lại ánh sáng tri thức cho bóng tối của xã hội.
PHILLIP CAMPBELL
TRẦM THIÊN THU (chuyển ngữ từ CatholicExchange.com)
Bát Nhật Phục Sinh – 2022
